Պտղատուների բակտերիալ այրվածք

Բակերիալ այրվածքով խնձորենի

Պտղատուների բակտերիալ այրվածք, վտանգավոր վարակիչ հիվանդություն Վարդագույնների ընտանիքի ընտանի աճեցված և վայրի բույսերի։ Հյուսիսային Ամերիկան համարվում է հարուցիչի ծննդավայրը, որտեղից այն տարածվում է ողջ աշխարհում։

Հարուցիչի մորֆոլոգիա և մշակման հատկություններ

Հարուցիչը Erwinia amylovora (Burrill) Winst. Et al. ձողաձև մտրակավոր շարժուն բակտերիան է, որի մեծությունը 0.7-1 × 0.9-1.5 մկմ է։ Սպորներ և պատիճներ չեն առաջացնում։ Թթուների նկատմամբ դիմացկուն չէ։ Օպտիմալ ջերմաստիճանը զարգացման համար 30 °C է, մահանում է 43.7 °C-ում։ Հիվանդությունը հիմնականում արտահայտվում է ծաղիկների, տերևների, դալար շիվերի, ճյուղերի և պտուղների վրա։ Գարնանը ծաղիկները հանկարծակի թառամում, գունափոխվում, դառնում են շագանակագույն, այնուհետև սևանում են։ Հիվանդ տերևները նույնպես սևանում են, բայց չեն թափվում, մնում են ճյուղերին կպած և ընդունում են հրդեհից այրվածի տեսք, որտեղից էլ հիվանդությունը ստացել է իր անունը։ Նոր ձևավորված, վարակված պտուղներն ընդունում են սև գույն և մումիանում են։ Այսպիսի պտուղները ծառի սաղարթում պահպանվում են նույնիսկ տերևաթափից հետո։ Վարակված շիվերը կարծես լցվում են հեղուկով, որը կեղևի ճեղքերից դուրս է գալիս պղտոր էքսուդատի տեսքով, հոսում է և չորանում դեղնագորշավուն կաթիլների տեսքով։ Ճյուղերի կեղևի վարակված հատվածներում նկատվում են մուգ շագանակագույն, հաճախ ջրոտ խալեր։ Նման հատվածները փափկում են, որոնց վրա երևում է կաթիլի ձևով կաթնասպիտակավուն արտազատուկ։ Չոր, շոգ եղանակային պայմաններում վարակված կեղևը չորանում և այրված գոտին պարզորոշ սահմանազատվում է առողջ հյուսվածքից։ Վաղ գարնանը շիվերի վրա բակտերիալ էքսուդատի առաջացումը բակտերիալ այրվածքի բնորոշ նշանն է։

Պտղատուների բակտերիալ այրվածքը սովորաբար նկատվում է վաղ գարնանը՝ տանձենու ծաղկման շրջանում։ Հիվանդության զարգացման համար առավել նպաստավոր պայմաններն են՝ 18 °C օդի ջերմաստիճանը, 70% և ավելի օդի հարաբերական խոնավությունը։ Ամռանը, օդի ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց, հիվանդության զարգացումը գրեթե կանգ է առնում։

Մսի պեպտոնե խառնուրդով, Էրվինյա ամիլովորան կազմում է սպիտակ (երբեմն սպիտակ օծանելիք) փոքրիկ, փայլուն կլոր գաղութները հարթ եզրերով։ Հյուսվածքը յուղոտ է։ Մսի պեպտոնի արգանակի վրա ձևավորվում է փոքր հատիկավոր շերտ։ Լակմուսով կաթը չի բորբոքում, չի վերականգնում նիտրատները, չի պարունակում օսլա։ Ջրածնի սուլֆիդ, ինդոլ և ամոնիակ չեն ձևավորվում։

Տարածվածության պատմություն

XVIII դարի վերջում Նյու-Յորք նահանգում նշվեց պտղատու ծառի հիվանդության առաջին դեպքը։ Հիվանդությունը այնուհետև տարածվում է Կանադայում, Մեքսիկայում, Չիլիում և Գվատեմալայում։ 1950-ական թվականների կեսերին սկսվում է ներթափանցումը Եվրոպա։ Անգլիայում հիվանդությունը առաջին անգամ նկատվել է տանձի ծառի վրա Քենթ նահանգում 1957 թվականի։ 1966 թվականի նկատվել է Լեհաստանի մայրաքաղաքում տանձի ծառի վրա է։ 2005 թվականին մանրէային այրվածքներ նկատվել են Եվրամիության շատ երկրներում, Կիպրոսից հարավ, հյուսիսից մինչև Շվեդիա, ինչպես նաև Եվրոմիության սահմաններից դուրս (Հայաստան, Եգիպտոս, Իսրայել, Հորդանան, Լիբանան, Նորվեգիա, Շվեյցարիա, Թուրքիա, Ուկրաինա)։ Բելառուսում առաջին անգամ հայտնաբերվել է 2008 թվականին։ Արևելյան Ասիայում, Նոր Զելանդիայում և Ավստրալիայում չի հայտնաբերվել, չնայած այս հիվանդության համար կարանտինային միջոցառումներն Ավստրալիա ներմուծվող Նոր Զելանդիայի խնձորի 90-ամյա արտոնագրի հիմնական պատճառն է, որը չեղյալ է համարվել 2010 թվականի օգոստոսին Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ)-ի կողմից։

Մինչև վերջերս հիվանդությունը բացակայում էր Ռուսաստանում, սակայն, համաձայն Համամիութենական բույսերի կարանտինի կենտրոնի տվյալների, 2009 թվականին Կալինինգրադում, Սամարայում, Վորոնեժում, Բելգորոդում և Տամբովում, ինչպես նաև Կարաչայ-Չերքեզիայում հայտնաբերվել է մանրէային այրվածք։ 2009 թվականին Սարատովի մարզի Խալալսկի շրջանում տանձի վրա հայտնաբերվել են վնասվածքներ։ Նույն տարում հիվանդությունը փոխանցվեց «Ռուսաստանի տարածքում բացակայող» խմբի «Ռուսաստանի տարածքով սահմանափակված» խմբին։

Պտղատուների բակտերիալ այրվածքը Հայաստանի տարածք է թափանցել Թուրքիայից 1989 թվականին։ Ներկայումս հիվանդության վարակի օջախներ կան Արարատի, Արտաշատի, Արմավիրի, Մասիսի, Էջմիածինի, Բաղրամյանի, Նաիրիի, Թալինի, Աշտարակի, Կոտայքի, Ախուրյանի շրջաններում և Գյումրի քաղաքում։

Բակտերիալ այրվածքով տանձենի

Գալա տեսակի խնձորի ծառ `մահացած տերևներով

Հյուրընկալող բույսեր

Բակտերիալ այրվածքի հարուցիչը ազդում է վարդածաղկավորների ընտանիքի մշակաբույսերի և վայրի բույսերի վրա։

Այրվածքին նվազ դիմացկուն են տանձին ու չմենին։

Հիվանդությանը դյուրընկալող են ալոճենին, սերկևիլը, խնձորենին, պիրականտան, զկռենին, արոսենին։ Մեծ Բրիտանիայում հարուցիչի արագ տարածումը կապված է հենց ավտոճանապարհների և երկաթուղիների երկայնքով զանգվածաբար տնկված ալոճենիների հետ։

Գրեթե չի ազդում ամելանխիերի, ելակի, ազնվամորու, վարդի, բալի, սալորի, կեռասի, ծիրանի վրա։

Հիվանդության ցիկլ

Առաջնային վարակը սովորաբար զարգանում է գարնանը, ծաղկման ժամանակ։ Բակտերիաները կարող են ծաղիկը ծածկել փոշու կամ ծծմբի մասնիկներով։ Որպես փոխադրող գործակալներ կարող են լինել միջատները, թռչունները, անձրևաջուրը, ոռոգման ջուրը, քամին։ Մթնոլորտային խոնավության մոտ 70% -ով և 18 °C-ից բարձր օդի ջերմաստիճանում, բակտերիաները արագորեն բազմապատկվում են, ճյուղի հյուսվածքային շրջանում։ Ճյուղերը կարող են վարակվել նաև տերևների և արմատի վնասվածքների միջոցով, հետևաբար, հատկապես վտանգավոր է կարկուտը, որը բույսեր պատճառում է բազմաթիվ վնասվածքներ։ Հիվանդության հետագա տարածման աղբյուրներ են հանդիսանում վարակված բույսերը, պտուղները, այգիների գործիքները, բեռնարկղերը։ Հաջորդ գարնանը, փխրուն էքսուդատ (արտաքին) նեկրոտիկ խոցերից ազատվում է, որը հեշտությամբ քաշվում է շարժվող բարակ գծերով։ Այսպիսով, վարակման ցիկլը վերսկսում է։

Այրվածքի նշաններ

Պտղատու ծառերի վարակման ընդհանուր պատկերը ներառում է ծաղկման, մահացության և մահվան պահը, տերևների, ծղոտների, նարդոսի, լորձաթաղանթների չորացնելը և թրթռումը, բորբոքումների արտահոսքը։ Չորացրած ծաղիկները և տերևները չեն ընկնում։

Որպեսզի հաստատվի վարակի պաթոգեն ներկայությունը, պահանջվում է լաբորատոր թեստեր, որոնք կատարվում են կարանտինային ծառայությունների կողմից։ Վերլուծության համար պետք է վերցնել վարակված հատվածների կտորներ, տուժած տարածքի սահմանին ծառի ճյուղը, արտածել մասնիկները։ Վերլուծության մեթոդները ընդգրկում են մսային պեպտոնե սերմերը, որին հաջորդում են սերմերի արքայական տարբերակիչ միջավայրում աճեցումը։ Այս ճանապարհով կարելի է ատրբերակել բակտերիաների տարրերը (ներկված են կանաչավուն) վարակից, որոնք չեն դանդաղեցնում։ Օգտագործվել են նաև այլ մեթոդներ՝ Գրամի բիծը, գերբեռնվածության ռեակցիան ըստ Կլեմենտեի, մոլեկուլային մեթոդները։

Բակտերիալ այրվածքով պտղատու ծառ

Հիմնական ախտորոշիչ մեթոդներից մեկն էպաթոգենետիկ թեստը, որը տեղադրվում է չմշակված տանձի պտուղների վրա. բակտերիալ կախոցը կիրառվում է վնասված պտուղներին և խոնավ պալարներում երկու օրվա ընթացքում։ Վերահսկվում է տանձի պտուղը, որը նաև պտտվում է մի գամասեղով, բայց կախոցքի փոխարեն կիրառվում է ստերիլ ջուր։ Դրական արդյունք է համարվում, եթե վարակված տանձի վրա հայտնաբերվում է կաթնային սպիտակ արտահոսք։ Այս սեռի բակտերիաները վարակում են մրգերը, առանց բացթողումների։

Հիվանդության տարածման դեմ պայքարի մեթոդներ

Ոչ վարակված վայրերում մանրէային այրվածքների տարածման կանխարգելման կամ նվազեցման համար իրականացվում է մի շարք բուսասանիտարական միջոցներ, այդ թվում, հիվանդության տարածման վայրերից տնկարկային նյութերի ներմուծման արգելքը, ծանր վնասված ծառերի վերացումը և այրումը։ Ուշ աշնանը առանձին հատվածների հատումը կատարվում է վնասվածքների վայրից 20 սմ հեռավորության վրա։

Որպես կանխարգելիչ միջոցներ, խորհուրդ է տրվում արմատախիլ անել վայրի մրգեր և ալոճը, որը կարող է պահպանել վարակի աղբյուրը։ Պրոֆիլակտիկ միջոցառումները ներառում են նաև դիմացկուն սորտերի ընտրություն։

Պտղատուների բակտերիալ այրվածքով վարակված տնկարկներ ունեցող տնտեսություններից այդ հիվանդությունից զերծ տնտեսություններ կտրականապես արգելվում է փոխադրել տանձենու, խնձորենու և սերկևիլենու տնկիներ ու կտորններ։ Բակտերիալ այրվածքով վարակված տանձենու տնկարկների բերքը պետք է վերամշակման հանձնել պահածոների գործարան։

Հիվանդության հետագա տարածումը կանխելու համար պետք է հետևողականորեն կիրառել կարանտին ծառայության կողմից սահմանված բոլոր միջոցառումները։

Աշնան և ձմռան ընթացքում պետք է արմատախիլ անել լրիվ չորացած ծառերը և տեղում այրել։ Եթե այգում տնկարկների 50%-ից ավելի ծառերի սաղարթը 30%-ով և ավելի չորացել է այրվածքից, այդպիսի տնկարկները նույնպես պետք է քանդել և տեղում այրել։

Գարնանը բակտերիալ այրվածքով թույլ վարակված տնկարկներում ծառերն էտելիս պետք է սաղարթից հեռացնել վարակված ճյուղերը։ Ընդ որում երիտասարդ ճյուղերը կտրել 20 սմ վարակի սահմանից ներքև առողջ մասից, իսկ հասակավորները՝ 10 սմ։ Կտրելուց հետո ճյուղերի վրա առաջացած վերքերը պետք է ախտահանել պղնձարջասպի 1%-անոց լուծույթով, ապա կտրվածքը ծածկել այգու մածիկով։

Էտի ժամանակ օգտագործված գործիքներն ախտահանել 5%-անոց ֆորմալինի լուծույթով։ Գարնանը, մինչև բողբոջների ուռչելը, ծառերը սրսկել բորդոյան հեղուկով (30 կգ պղնձարջասպ + 30 կգ չհանգած կիր յուրաքանչյուր հեկտարի հաշվով)։

Բակտերիալ այրվածքով պտուղ

Խնձորենու և տանձենու համար կիրառել պղնձի քլորօքսիդ+պղնձի հիդրօքսիդ (14% + 14 ջ.լ.հ.)՝ 1.47 - 2.268 լ/հա։ Առաջին սրսկումը կատարել ծառերի կանաչ կոն փուլում, երկրորդ սրսկումը կատարել բողբոջների բացվելիս, երրորդ և հաջորդ սրսկումները՝ 7-10 օր ընդմիջումներով։ Մինչև ծառերի ծաղկումը սրսկել բորդոյան հեղուկով (10 կգ պղնձարջասպ + 10 կգ չհանգած կիր յուրաքանչյուր հեկտարի հաշվով), իսկ ծաղկման շրջանում՝ երկու անգամ, 5-6 օր ընդմիջումներով, տանձենիները սրսկել պղնձի քլորօքսիդի (90% թ.փ.) 4 կգ/հա նորմայով։ Բանվորական հեղուկի ծախսը՝ 1000 լ/հա։ Տանձենիների ծաղկման շրջանում պղնձի քլորօքսիդով ծառերը սրսկելիս և հետագա 5-6 ժամվա ընթացքում, պետք է մեղվանոցները ժամանակավորապես մեկուսացնել կամ արկանոցները փակել ըստ հրահանգի։

Ծանոթագրություններ

}}